Geleneksel Türk el sanatlarından olan kalemişi sanatı mimari eserlerimizde bolca kullanılmış olan görsel bir sanattır. Cami, türbe, saray, köşk vb. sivil ve dini mimaride, kubbe, tavan, duvar vb. yerleri süslemek maksadıyla, sıva, ahşap, taş, bez ve deri gibi yüzeylerin üzerine renkli boyalar ve bazen de altın varak kullanılarak, fırçalar ile yapılan süslemeye kalemişi veya kalemkâri, bu işi yapan sanatkâra ise Kalemkâr veya Nakkaş denilmektedir.
Kalemişi sanatı, mimari eserlerimizin iç ve dış mekanlarında, kubbe, tonoz, pandantif, duvar, tavan vb. bölümlerinde, sıva, alçı, ahşap, tuval bezi, deri, mermer ve taş, metal, seramik ve cam yüzeylerde uygulanmaktadır.
1.Yerinde mevcut olan veya restorasyon projesinde öngörülen desenler 1/1 olarak eskiz kağıdına çizilir. Restorasyon başlangıcında ilk olarak mevcut ve araştırma raspası sonucu ortaya çıkarılmış desenlerin asetat veya eskiz kağıdı ile kopyaları alınır. Bu işleme kopyalama veya desen alma adı verilir. Desen kopyaları alındıktan sonra başka bir kağıt üzerinde desenler düzeltilir.
2. Eskiz kağıdına çizilen desenler strafor veya keçe, halı vb. bir malzeme üzerine konularak desen çizgileri üzerinden iğne ile delinerek desen kağıdı hazırlanır. Çok miktarda kullanılacak olan desenlerde delme öncesi eskiz kağıtları üst üste konularak aynı anda birden fazla delme işlemi yapılabilir.
3. Daha önceden hazırlanmış olan ezilerek ince elekten geçirilmiş meşe odunu kömürü, çorap vb. bez içerisine konularak avuç içine sığacak büyüklükte top haline getirilir.
4. Kalemişi yapılacak duvar veya tavan yüzeyinde taksimat yapılarak desenin oturacağı alan belirlenir. Taksimat alma işinde metre, lazer veya su terazisi, çırpı ipi gibi aletler kullanılır.
5. Delinerek hazırlanmış eskiz kağıdı, taksimatı alınarak yeri işaretlenmiş olan duvar yüzeyine konulur. Büyük desenlerde 2 veya daha fazla kişi tarafından desen kağıdı yüzeye tutularak tozlama işlemi yapılmalıdır.
6. İçerisinde kömür tozu bulunan bez ile kağıt yüzeyine hafif darbeler ile vurularak veya sürtülerek tozlama işlemi yapılır ve kömür tozunun iğne deliklerinden kalemişi yapılacak olan zemine geçmesi sağlanır.
7. Desen üzerinde uygulanacak sulu veya yağlı boyaların renk tonları hazırlanır. Mevcutta orjinal motifler var ise orjinal renklere sadık kalınacak şekilde ve bir ton açık olacak biçimde renk hazırlanmalıdır. Kullanılacak olan boyaların kıvamı fırçayı rahatça kullanacak şekilde ne çok sulu ne de koyu olmalıdır.
8. Kalemişi yapımında kullanılan özel resim fırçaları ile duvar yüzeyine tozlanmış desen üzerinde renklendirme çalışmasına başlanır. Klasik kalemişlerinde boyama işlerinde çizgilerin etrafından yapılan ilk boyamaya kestirme, geniş alanların boyanmasına dolgu, motiflerin kenar çizgilerinin daha koyu bir renk ile çizilmesine ise tahrir veya kontur adı verilir. Barokkalemişlerinde zemin boyasından sonra önce gölge renkleri daha sonra ışık renkleri yapılır.
9. Desen üzerinde uygulanması gereken zemin, tahrir, gölge ve ışık renkleri boyanarak son kontroller yapılır ve varsa rütuş işleri ile desen tamamlanır.
10. Yüzeydeki boyalar tamamen kuruduktan sonra yüzeyde kalan tozlama izleri kuru bir şekilde fırça veya bez yardımı ile silinir.
İsmail ÖNEL 22.05.2017